Co to jest rozrząd i jaka jest jego zasada działania? Jak dbać o rozrząd i kiedy go wymieniać?
Rozrząd w silnikach spalinowych jest jednym z jego najważniejszych komponentów. To dzięki niemu tak skomplikowana konstrukcja składająca się z kilkudziesięciu kluczowych części może działać prawidłowo. Bez rozrządu tradycyjny silnik to tylko zbieranina części. Zestaw kół zębatych, wałków i zaworów spiętych precyzyjnie paskiem lub łańcuchem steruje dopływem powietrza i odpływem spalin z komory spalania, wprowadzając w te części porządek i harmonię, dzięki której silnik porusza pojazd.
We współczesnych silnikach samochodowych można wyróżnić zasadniczo 3 rodzaje rozrządów w zależności od umiejscowienia wałka rozrządu: OHV (wałek rozrządu w bloku silnika, popychacze zaworowe), OHC (wałek rozrządu w głowicy) oraz DOHC (dwa wałki rozrządu w głowicy).
Silniki w układzie OHV już trudno spotkać w samochodach, gdyż jest to starsza technologia, ale taki napęd ma na przykład w miarę nowożytna Skoda Felicia 1.3. Pozostałe dwa rodzaje występują powszechnie. Ze względu na coraz bardziej wymagające normy emisji spalin producenci poszukują innych, bardziej precyzyjnych rozwiązań sterowania rozrządem w silnikach, pozwalających obniżyć spalanie. Efektem tych wysiłków jest m.in technologia Multiair w silnikach grupy Fiat-Chrysler Automobiles. W tych jednostkach zawory ssące wpuszczające powietrze do komory spalania sterowane są elektrohydraulicznie, a zawory wydechowe przy pomocy tradycyjnego wałka w głowicy. Rozwinięciem tego pomysłu zajęli się Szwedzi z Koenigsegga, którzy pracują nad silnikiem, w którym wszystkie zawory będą sterowane elektrohydraulicznie.
Rozrządy można też podzielić ze względu na rodzaj napędu: pasek lub łańcuch. Większość silników nowej generacji ma paski rozrządu, ale w starszych konstrukcjach stosowało się trwalsze łańcuchy. W obiegowej opinii są one bezobsługowe, ale to powtarzana od lat bzdura pochodząca z czasów, gdy samochody po 200 tys. km nadawały się do generalnego remontu. Prawdą jest, że łańcuchy wytrzymują większe przebiegi, ale także się zużywają i w pewnym momencie wymagają wymiany ze względu na nadmierne rozciągnięcie. Łańcuchy zostały prawie całkowicie wyparte przez zbrojone, gumowe paski rozrządu. Pracują one ciszej i wytrzymują wzrastające w nowoczesnych silnikach obciążenia. Co prawda częściej wymagają obsługi, ale wymiana jest tańsza niż w przypadku łańcucha.
Kiedy należy wymieniać rozrząd? Jest to jeden z tych komponentów, które należy bezwzględnie wymieniać zgodnie z zaleceniami producenta co określoną ilość kilometrów (w zależności od firmy od 70 do 120 tys. km). Wszystko jest jasne, gdy auto jest serwisowane regularnie i ma udokumentowaną historię. W przypadku kupna auta używanego o niewiadomej historii warto profilaktycznie wymienić rozrząd, bo jego zaniedbanie grozi poważnymi konsekwencjami. Należy do nich ryzyko przeskoczenia lub zerwania napędu rozrządu, co prowadzi do wewnętrznej dewastacji układu tłokowo-korbowego. Po takim incydencie silnik nadaje się do wymiany lub generalnego remontu, a to koszt od kilku do kilkunastu tysięcy zł. Wyjątkiem są silniki bezkolizyjne, w których zerwanie napędu rozrządu nie powoduje spotkania się tłoków z zaworami. Wtedy usunięcie usterki będzie łatwiejsze, ale to i tak niebagatelne koszty.
Ocena stanu rozrządu może stanowić problem dla przeciętnego użytkownika, bo często mikrouszkodzenia paska rozrządu są ledwo dostrzegalne. Łatwiej usłyszeć zużycie rolek napinających, których łożyska zaczynają wyraźnie piszczeć. W przypadku łańcucha wprawny fachowiec powinien słyszeć jego głośną pracę (klekotanie) wynikające z rozciągnięcia łańcucha. Wymiana rozrządu to nie tylko napęd, ale także osprzęt, w tym napinacze i często pomijana pompa wody. Zwykle rozrządy są sprzedawane w kompletach kompatybilnych z danym modelem samochodu i silnika.
Rozrząd to jedna z tych rzeczy, na których nie warto oszczędzać – produkty renomowanych producentów warte są swojej ceny. Wybierając markowy produkt mamy pewność, że silnik wytrzyma zalecany interwał kilometrów przed następną wymianą. Wymianę warto dobrze udokumentować – rachunek za części i faktura z warsztatu oraz naklejka pod maską z zapisanym przebiegiem będą zaletą auta przy ewentualnej odsprzedaży.
Regularne wymiany i kontrolowanie stanu rozrządu w silniku zmniejsza ryzyko jego poważnej awarii. Obok magistrali olejowej są to najważniejsze komponenty silnika, których wymiana jest rutynowa. Przez to jest na rynku mnóstwo części zamiennych w szerokim zakresie cenowym, zarówno w sklepach, jak i na portalach aukcyjnych.
